ORGANIZACYJNE FORMY KSZTAŁCENIA W PIGUŁCE

INNE SYSTEMY DYDAKTYCZNE

- system pracowniany - opiera się na metodzie laboratoryjnej, stosowanych w pracowniach szkolnych, zwanych też gabinetami;
- system brygadowy - wprowadzenie do systemu wychowawczego pracy produkcyjnej.

Do czynników modernizujących system klasowo-lekcyjny należy zaliczyć wprowadzenie nowoczesnych środków audiowizualnych, lekcji prefabrykowanych, nauczania telewizyjnego, laboratoriów językowych i nauczania programowego.

W Polce system klasowo - lekcyjny przechodzi znaczną rewolucje, wiąże się ona z ruchem pedagogicznym, który za sprawę doniosłą uważa rozwijanie postaw społecznych i samorządności uczniów, oraz z ruchem dydaktycznym, który za cel stawia sobie aktywizację uczniów poprzez rozwijanie ich działalności poznawczej, emocjonalnej i praktycznej.


Zajęcia szkolne uczniów, lekcyjne i pozalekcyjne wymagają zastosowania zróżnicowanych form organizacyjnych. Zajęcia te mają przygotować dzieci i młodzież do życia. W życiu zaś zmuszeni jesteśmy pracować w różnych sytuacjach, w różnych układach społecznych, dlatego ważnym zadaniem szkoły jest wyrobienie u uczniów umiejętności pracy zarówno jednostkowej, jak i grupowej czy zbiorowej. Jednocześnie każda z form pracy wpływa na ukształtowanie u wychowanków określonych cech osobowości.


Praca jednostkowa: polega na tym że uczeń realizuje swoje zadania szkolne niezależnie od współtowarzyszy, korzystając bezpośrednio (np. gdy ,,odpowiada” lub o coś pyta) lub pośrednio (np. gdy wykonuje prace domową) z pomocy nauczyciela. Praca jednostkowa ma miejsce na lekcjach przeznaczonych na opanowanie nowego materiału, na wykonywanie samodzielnych zadań i w pracy domowej, gdzie jest najbardziej uprawniona, lecz także na zajęciach kontrolnych.

Praca zbiorowa: wymagająca znacznego stopnia kreatywności i samodzielności uczniów, stwarza – w zestawieniu z pracą jednostkową stosunkowo korzystne warunki wytwarzania więzi społecznych w klasie szkolnej. Udział każdego ucznia w zbiorowym wysiłku klasy przy poznawaniu zjawisk przyrodniczych, wydarzeń historycznych, przy analizie utworów literackich - sprzyja wytwarzaniu się wspólnych uczuć, postaw i przekonań, wspólnego podłoża światopoglądowego.

Poważna przeszkodę w integrowaniu życia społecznego klasy może stanowić zabieganie o dobre stopnie, które mając być  środkiem zachęty młodzieży do pracy - stają się często jedynym celem jej wysiłku. Zabiegi te przyczyniają się do dezintegracji klasy, do rozbicia jej na grupę prymusów, uczniów średnich i słabych.

Praca grupowa: praca grupowa jest niezbędnym wzbogaceniem dwu wcześniej ukształtowanych form: jednostkowej i zbiorowej. W polskich szkołach zajęcia grupowe stosuje się zarówno na lekcjach, jak i w pracy domowej i pozalekcyjnej. Różne mogą być formy tych zajęć. Do najczęściej spotykanych form zalicza się pracę grupową jednolitą, pracę grupową zróżnicowaną i prace brygadową.

- praca grupowa jednolita: sprowadza się do rozwiązywania na lekcji przez stałe 3-5 osobowe grupy równocześnie tych samych problemów praktycznych jak i teoretycznych. Przebiega ona tak, że po wykonaniu tego samego zadania przez każdą grupę, odbywa się w klasie wspólna dyskusja nad uzgodnienie i usystematyzowaniem uzyskanych przez grupy wyników.

- praca grupowa zróżnicowana: polega na równoczesnym rozwiązywaniu na lekcji lub ”w domu” przez stałe kilkuosobowe grupy zadań różnych, przy czym zadań może być albo tyle, ile jest grup, albo mniej. Zadania rozwiązywane przez poszczególne grupy składają się z reguły na określoną całość, np. zestawienie informacji o jakimś wydarzeniu politycznym, przygotowanie gazetki szkolnej, przedstawienia, wystawy, opracowanie utworu lub całej twórczości jakiegoś pisarza etc.

- praca grupowa kombinowana polega na łączeniu – zależnie od potrzeby - pracy grupowej jednolitej z pracą zróżnicowaną. Łączenie obu form pracy grupowej daje lepsze wyniki niż oddzielnie stosowanie każdej z nich.

- praca brygadowa - polega na wykonywaniu przez stałe grupy - brygady zadań o charakterze praktyczno-produkcyjnym w politechnicznej pracowni szkoły, w warsztatach szkolnych, na działce szkolnej i w zakładach produkcyjnych.

Praca grupowa pozwala zwrócić uwagę na walory wychowawcze. Ta forma pracy rozszerza „społeczną przestrzeń” każdego pojedynczego ucznia i stwarza mu znacznie większą sumę kontaktów społecznych niż to  jest możliwe przy jednowymiarowych formach tradycyjnego sytemu klasowo-lekcyjnego. Praca z grupą stwarza uczniowi maksimum swobody w porównaniu z nauczaniem frontalnym, gdzie skrępowany jest obecnością nauczyciela i klasy. Uczniowie z reguły lepiej rozwiązują problemy w grupie niż indywidualnie. Pod wpływem pracy grupowej wzrastają osiągnięcia młodzieży szkolnej.

W zestawieniu z pracą jednostkową i zbiorową, praca grupowa wyróżnia się następującymi cechami:

- sprzyja realizacji celów społeczno-wychowawczych: przyzwyczaja do odpowiedzialności, podporządkowania się, gotowości udzielania pomocy innym, partnerstwa;
- umożliwia realizację celów poznawczych: zwiększa wydajność pracy uczniów, sprzyja rozwojowi ich aktywności poznawczej i samodzielności;
- zwiększa zasób interakcji międzyjednostkowych i umożliwia powstawanie więzi między uczniami;
- obiektywizuje proces samooceny i sprzyja obiektywizmowi w ocenianiu innych.

Praca grupowa ma stosunkowo większy wpływ na wytwarzanie więzi społecznych między uczniami, zwiększa ich wiarę we własne siły, a zarazem zbliża nauczyciela do uczniów.

Organizacja pracy pozalekcyjnej:
czas wolny uczniów zajmuje około trzecią część ich,, doby czynnej’’. Przygotowanie do korzystania z wolnego czasu jest nie tylko zadaniem szkoły. Upodobania dzieci i młodzieży do takich czy innych swobodnych zajęć kształtują się pod wpływem rodziny i środowiska rówieśniczego oraz ogólniejszych tendencji, jakie określają styl życia w kraju.

Planowanie pracy dydaktyczno-wychowawczej:

organizacja pracy w szkole to takie zharmonizowanie funkcji szkoły jako całości, gdy wszystkie składające się na nią elementy przyczyniają się do powodzenia tej pracy. Organizowanie jest czynnością , która jako konsekwencja działań przebiega w czasie. Przygotowujemy się do tej czynności przez jej zaplanowanie. Plan pracy jest właśnie opisem działań zamierzonych czy to przez jednoosobowego sprawcę czy przez ,, wielopodmiotowe zespoły’’. Na planowanie pracy szkolnej składają się trzy rodzaje czynności:

- dokładne ustalenie celu działania;

- dobór czynności , treści, środków i warunków umożliwiających osiągnięcie celu;

- ułożenie harmonogramu działań.

Po zaplanowaniu pracy przystępuje się do jej realizacji. Polega ona na uruchomieniu łańcuchów czynności nauczyciela i uczniów, a często także rodziców. Rzeczą nauczyciel, jako osoby kierującej tym procesem jest zapewnienie ciągłości procesu przez stosowanie zachęt bądź nacisku oraz przeciw wstawianie się zakłócającemu proces wychowawczy wpływowi środowiska. Trzeci etap cyklu organizacyjnego obejmuje kontrolę i samokontrolę. Polegają obie na konfrontacji osiągniętych wyników z celem działania lub odpowiednim wzorem i wprowadzenie na tej podstawie wniosków do dalszych działań.

Jednym z czynników zapobiegających w sposób istotny popadaniu nauczyciela w rutynę jest umiejętne planowanie codziennej pracy nauczająco – wychowującej.

Wyróżnia się planowanie pracy: roczne, okresowe, codzienne.

SYSTEM KLASOWO-LEKCYJNY

Pierwszym w dziejach oświaty systemem organizacyjnym nauczania zbiorowego stał się system klasowo – lekcyjny. Wprawdzie za twórcę tego systemu uważa się na ogół J.A. Komeńskiego, lecz właściwym jego inicjatorem był  John Cele.

Nauka szkolna miała opierać się na systemie klasowo-lekcyjnym. W każdej szkole miało być sześć klas, odbywających lekcje przed południem i po południu. W ciągu kilkuset lat system klasowo - lekcyjny podlegał doskonaleniu. Istota tego systemu sprowadza się do podziału uczniów na klasy realizujące ustalone centralnie programy nauczania. Przy tym program każdego przedmiotu dzieli się na działy , te zaś na tematy, opracowywane na lekcjach 45- minutowych. Pracą tą kieruje nauczyciel, to on dokonuje oceny osiągnięć ucznia i decyduje o jego promocji do następnej klasy.
ZALETY SYSTEMU:
- prosta struktura organizacyjna;
- ekonomiczność;
- łatwość administrowania (dzięki czemu nawet kraje średniozamożne mają możliwość rozpowszechniania oświaty),

WADY/BRAKI W SYSTEMIE:
- sztywność organizacyjna, która utrudnia utrzymanie więzi szkoły z zżyciem;
- nadmierny nacisk na wydawanie dyplomów a nie na wszechstronny rozwój uczniów.

PRÓBA MODYFIKACJI SYSTEMU:

System mannheimski: główna wada systemu klasowo – lekcyjnego to brak dostosowania nauki szkolnej do indywidualnych zdolności ucznia, co siłował przezwyciężyć Anton Sickinger. W jego systemie nie wiek uczniów, lecz różnice w ich rozwoju umysłowym stały się podstawą przydziału do poszczególnych klas. Były to klasy dla uczniów przeciętnych, mało zdolnych, dla opóźnionych w rozwoju umysłowym i klasy dla uczniów najbardziej zdolnych, otwierające drogę do dalszej nauki. System ten cieszył się ogromną popularnością , dużym zainteresowaniem. Zaletę jaką stanowi respektowanie indywidualnych możliwości dzieci i młodzieży, system mannheimski opłacał istotną wadą, jaką było przesądzanie o karierze szkolnej i życiowej jednostki na podstawie stanu jej zdolności i wiedzy w fazie dokonywania selekcji do odpowiedniego typu szkoły elementarnej.

Progresywizm i nowe wychowanie: z systemem klasowo - lekcyjnym zerwał radykalnie amerykański progresywizm oraz jego europejskie odpowiedniki w postaci tzw. nowego wychowania i pedagogiki reformy. Progresywizm był reprezentowany m.in. przez szkołę eksperymentalną Deweya, metodę Winnetki, metodę projektów, plan daltoński, nowe wychowanie. Zaś przez metodę ośrodków zainteresowań - nauczanie łączne, system Freineta i metodę kompleksów, i wprowadzane reformy przez wiele niemieckich ,,wolnych szkół”.

Szkoła eksperymentalna Deweya zrezygnowała całkowicie z zajęć klasowo - lekcyjnych. Za podstawę organizacji nauczania brano swobodnie organizowane zadania wytwórcze, związane z uprawą roli, pracą rzemieślniczą, zajęciami w gospodarstwie domowym.

Metoda projektów: na miejsce tradycyjnych przedmiotów nauczania wprowadzono tu projekty, to jest swoisty rodzaj ośrodków tematycznych, umożliwiających dzieciom łączenie pracy z nauką . Projekty miały się wiązać z zainteresowaniami uczniów i poprzez działalność praktyczną prowadzić do działalności poznawczej.

Plan daltoński: zwany systemem pracownianym, nazwa od amerykańskiego miasta Dalton, po raz pierwszy zastosowała go Helena Parkhurst. Uczniowie nie odbywali tu normalnych lekcji, lecz pracowali samodzielnie przez dłuższy okres, zazwyczaj przez miesiąc, korzystając z pomocy nauczycieli i z materiałów w pracowniach szkolnych. Na ten czas otrzymywali przydziały materiału do indywidualnego uczenia się wraz z zadaniami, ćwiczeniami. Następnie po odbyciu kilku lekcji wspólnych, zdawali sprawę nauczycielom ze stanu nabytych wiadomości i umiejętności oraz przedstawiali wykonane prace.

Najlepiej w przystosowaniu organizacji szkoły do indywidualnych możliwości uczniów poszła amerykańska ”szkoła bez klas”. Pierwszą taką szkołę średnią zorganizował Frank Brown na Florydzie. Możliwe jest grupowanie uczniów według rzeczywistych zainteresowań i postępów w nauce danego przedmiotu. Program wszystkich przedmiotów dzieli się na kilka faz – od łatwiejszych do coraz trudniejszych, a uczniów dobiera się do poszczególnych faz na podstawie wyników badań testowych.

Metoda ośrodków zainteresowań: powstała w Belgii, jej twórcą jest Owidiusz Decroly. Zamiast przedmiotów nauczania wprowadził on do swej szkoły w Brukseli ośrodki zainteresowań, tj. tematy zajęć oparte na zainteresowaniach dzieci i mający bezpośredni związek z ich życiem. Przedmiotem tych zainteresowań było początkowo samo dziecko, jego potrzeby, warunki życiowe i zajęcia, następnie rozszerzały one się na rozwój jednostki ludzkiej-od życia człowieka pierwotnego aż do okresu współczesnej cywilizacji.

Nauczanie łączne: Treść nauczania klas początkowych stanowią w tym systemie tzw. Ośrodki życia. Koncentrują się one na ,, rzeczach ojczystych”, obejmując w kolejnych latach nauki coraz szerszy krąg rzeczy i zjawisk – w takich układach jak występują w życiu.

System Celestyna Freineta: powstał we Francji. Treść nauczania stanowi w tym systemie życia środowiska z jego zjawiskami społecznymi i przyrodniczymi. Jednocześnie szkoła przestaje być miejscem, gdzie dzieci klas niższych słuchają, czytają i piszą. Staje się zakładem pracy zespolonym z życiem środowiska.